સગી – રાવજી પટેલ 2


આજે પણ આ તો આવી! સોનેરી સાડીમાં તે આકર્ષક લાગે છે. નં. ૧૦ મિ. શંકર હજી બપોરની ઊંઘમાં હતો. આંગુતકા ચૂપચાપ સ્ટૂલ પર બેઠી, સાડીના છેડાથી મોં લૂછ્યું. મને રોષ થઈ આવ્યો. સાડીના પાલવથી મોં લૂછતી પત્નીને મેં છ સાત વખત ધૂત્કારી કાઢી હતી એ યાદ આવ્યું. પછી એણે થેલી ઉપાડી, અવાજ ન થાય એટલી કાળજીથી એ થેલીમાંથી દ્રાક્ષ, દાડમ, પપૈયું અને સંતરાં કાઢતી હતી. આખો વોર્ડ ઊંઘતો હતો. મને દિવસે તો ઠીક પણ રાત્રે પણ નિદ્રા નથી આવતી. આગુંતકા સોનેરી ઝાંયમાં આકર્ષક લાગતી હતી. આ બે મહિનામાં તે બાવીસમી વખત ખબર જોવા આવી. આ જ તો મને મનમાં થતું જ હતું કે ઊંઘનું ઝોલું આવી જશે. કાલે મને ઊંઘ આવત પણ અકારણ ચિંતા ઊપડી આવેલી. મને વળી એમ થયું કે નં. ૧૦ની પત્ની (સાચી વાતની ખબર આજ સવારે પડી. એ બન્ને હજી પરણ્યા નથી; પરણશે) આવશે તો આપણે બેય જણ વાતોમાંથી ઊંચા નહીં આવે, ને મને ઊંઘ નહીં આવે, આજે પાછું મને થયું કે – આ બેઠી છે તે આજ તો નહીં જ આવે; કેમકે હોળીના દિવસોમાં કદાચ એને ગાવું પડશે. આજે સદભાગ્યે મને ઊંઘનું ઝોલું આવત પણ દુર્ભાગ્યની વાત એ બની ગઈ કે ગઈકાલે માવઠું થયું ને પરિણામે મને શરદી થઈ ગઈ. શરદીથી ગભરાઉં એવો નથી પણ પાછી મને એક ચિંતા થઈ – ચિંતા એ થઈ કે જો પાછી એણે ફરીથી એને પાલવથી મોં લૂછ્યું! સ્ત્રીઓને અમુક તમુક કુટેવ તો જતી જ નથી, ગમે તેટલું લઢો ને. એણે થેલીમાંથી કોરાં પોસ્ટકાર્ડની થોકડી કાઢીને, સાચવીને પાંજરા પર મૂકી. આટલાં બધાં પોસ્ટકાર્ડ શા માટે લાવી છે? પત્રની વાત આવી ત્યારે મને પાછું સાંભળ્યું. આજે સવારે નં.૧૦ ચાનો ગ્લાસ સ્ટૂલ પર મૂકી પત્ર વાંચતો હતો. હું સમજુ માણસ છું એટલે કોઈની ટીકા નથી કરતો. પણ આમ ખુલ્લી ચા રાખીને આવોયે વાંચવા મંડ્યો છે તે બરાબર નથી. બાજુવાળા દરદીઓ ખાંસી ખાય છે, હવામાં અસંખ્ય જંતુઓ હોય છે, ટાઢો ચા ન પીવો જોઈએ. મારાથી તો ય બોલ્યા વગર ન રહેવાયું.

‘પહેલાં ચા પી લો શંકર, પત્ર કંઈ ટાઢો નહીં થઈ જાય.’

નં.૧૦ નો ચહેરો સવારે પ્રફુલ્લ હતો. એણે અનુત્તર સ્મિત કર્યું. પછી પ્યાલો મોઢે બોટી લીધો. વાંચન તો ચાલુ જ હતું. મને સાધારણ ચીડ ચડી. આખો વોર્ડ શાંત હતો. દૂર એક કૂતરું કાન ટપટપાવતું હતું. પચી ટેસમાં આવી જઈને બે અઢી સેકંડ સુધી ભસ્યું. આગંતુકા ચપ કરતી ઊભી તહી ગઈ, કૂતરાને બોલ્યા વગર હાક્યું. પછી ધીમેશથી સ્ટૂલ પર આવીને બેઠી, વોર્ડ આખોય બપોર ઓઢીને સૂતો હતો ને એણે સાડીના પાલવથી મોં લુછ્યુંને મને એ ન ગમ્યું. મેં બેઠા થઈને પાણી પીધું, બે દિવસ પહેલાં દાંતથી કરપેલો નખ મેં ફરી કરપ્યો. મારો રોષ ન ઘટ્યો. ક્ષણાર્ધ માટે હું ભૂલી ગયો કે હું પોતે એક સમજુ માણસ છું. મને પાછી ચિંતા થઈ. અનાયાસ મારી દ્રષ્ટિ બહાર ગઈ. વાદળાં હતાં. કાલની જેમ જો આજે માવઠું થશે તો ફિકર વધી પડશે. કમોસમી માવઠું આવે એ ઘઉંના પાકને નુકશાન પહોંચાડે. ફિકર કેવળ મારા એકલાની ન હતી, સમસ્તની છે, ખેડૂતનો પુત્ર છું એટલે મને આવી ચિંતા જલદી થાય છે. આ તો હું સમજું માણસ છું. કોઈને કંઈ કહીએ તો એને બાપડાને ખોટું લાગે. એનું મન કોચવાય એટલે કહેતો નથી. અરે, પણ આ બાઈ કેટલું લાવી છે? સાબુ મળતો નથી કંઈ આટલા બધા સાબુ શું કરવાના? એ ઝાઝો સમય મૂંગી બેસી શકતી નથી; બહુ બોલકી છે. આ ત્રેવીસમી વખત આવી છે. એ ઊઠી, કાચના ગ્લાસ લઈને સાફ કરી – વીંછળી પાણી ભરીને પાંજરા પર મૂક્યા. એના રિસ્ટવોચમાં જોયું. એને થયું હશે કે હવે બધા ઊઠશે. બધા ઊઠે તો મિ.૧૦ પણ ઊઠે. બહુ બોલકી ક્યારનીય ચૂપ બેસી રહી છે!

ગયા અઠવાડીયે આવી ત્યારે એણે મિ.૧૦ને કહ્યું હતું… ‘તમે ડૉક્ટરને કહેતા કેમ નથી કે રજા ક્યારે મળશે?’ એણે ધીમેથી ગોદડા નીચેથી મેગેઝિન કાઢ્યું. નિંદ્રસ્થ મિસ્ટરનું મોં જોયું, પાલવથી પરસેવો લૂછ્યો અને બેદરકારીથી પાનાં ફેરવવા માંડ્યાં. પાનાં ફેરવવાનો અવાજ મારા કાને સ્પષ્ટ આવતો હતો. જો હું ઊંધી ગયો હોત તો અવશ્ય જાગી ગયો હોત. પણ મને ઊંઘ નથી આવતી. ગઈ કાલે બિનજરૂરી માવઠું થયું ત્યારે રાત્રે ખૂબ ઠંડો પવન ફૂંકાયો હતો. મને એ વખતે સામાન્ય ચિંતા થઈ થઈ હતી. સંભવ છે કે કમોસમી માવઠાને કારણે કમોસમી હિમ પણ પડે; ને ઘઉંના પાકને હિમ તો ભારે વસમું. મને શરદી થઈ. મારા ખેતરમાM દર વર્ષે આ ઋતુમાં ઘઉં વાઢતા. એની રક્ષા માટે સતત માણસને રહેવું પડે. બાપુજી જરીયે નવરા નહીં રહેતા હોય. આગુતકાએ ખાલી થેલીથી મિ.10ના શરીર પર બેઠેલી માખીઓ ઉડાડી. બાપુજી જરીયે નવરા નહીં રહેતા હોય. ખભે – ગળે ગોફણ વીંટાળીને બોર નીચે ઊભા ઊભા મારી ચિંતા કરતા હશે. એમના સમવયસ્ક મિત્રો જો ભેગા થયા હોય તો એવાય ઝાલ્યા ના રહે. ખેરતમાં દિસ્તીને ચગાવે પોંક પાડે, વોરાની દુકાનેથી ઝીણી સેવનું પડીકું ભાઈ દ્રારા મંગાવે; પોંક અને સેવનું મિશ્રણ તો ભાઈ ગજબ! મિત્રો વચ્ચે જૂની નવી ઊકલે; વટ પડે. ત્યાર પછી; મૈત્રી કોનું નામ? ઘઉંનો પોંક કાઢીને આપવા ઈચ્છતી હોય એમ મિ. ૧૦ની વાગ્દત્તાએ ટહુકો કર્યો

‘એય! એય’

મારું ધ્યાન ત્યાં જ જતું રહ્યું. મને લાગ્યું કે હું માંદો પડતો જાવ છું. હું ઊઠ્યો. પાંજરું ખોલ્યું. હાંફવું મને ગમતું હોય એમ બે મિનિટ સાંભળવા લાગ્યો. બામની શીશીમાંથી બધી જ ટીકડીઓ હથેલીમાં કાઢી. ગણી આઠ. પરમ દિવસે સાંજે મળેલી આ ઊંઘની ટીકડીઓ બિલકુલ અસર વગરની છે. મેં પાછું આગંતુકા સામે જોયું. ન જોયા જેવું જોયું. એ બહુ બોલકી છે.

‘મને સાલું ઊંઘ નથી આવતી.’ એવું સમજુ માણસથી ન કહેવાય. એને પરસેવો લૂછ્યો. આ વખતે મને ચીડને બદલે ગમ્યું. ઊંઘ લાવવા માટે છેવટે બધું જ ગમવું જોઈએ. એ ખરું કે માંદો માણસ સૂતો હોય તો એને જગાડવો ન જોઈએ. ત્યાં તો ઘઉંના ખેતર પર પંખીઓનું એક બૃહદ વૃંદ ઝૂમી આવ્યું હોય એમ મિ. ૧૦ સફાળો બેઠો થઈ ગયો!

‘ક્યારે આવી?’

‘ક્યારનીય.’

‘બેઠી રહી એમની એમ? જગાડ્યો પણ નહીં?’ હું તો મેગેઝિનના મુખપૃષ્ઠ જેવો અવાચક થઈ ગયો. પેલીને તો જીભ ચે કે વંટોળે ચડેલાં પાંદડા/પીન ચડી. કનુભાઈથી માંડીને ઇચ્છાગૌરીની વાતો- સંભારણા. આ પરણશે ત્યારે પણ આટલી જ વાતો કરશે? સાવ મૃગ્ધ છે આવોય.

‘દ્રાક્ષ માટે મારા ભાઈને ચાર ધક્કા ખવડાવ્યા. ન મળી. મોટી બહેન પણ બજારમાં ધક્કો ખાઈ આવી. છેવટે હું આવતી વખતે ભાવનગર ઊતરી પડી. ત્યાં સરસ મળે છે. સોનેરી છે એટલે બી વગરની છે. નર્યો રસ જ.’

‘શું કરવા લાવી? મેં તો અમસ્તું જ લખ્યું હતું.’

‘તમે અમસ્તું લખ્યું’તું તો હું અમસ્તી જ લેતી આવી.’ ભારે બોલકી! સામાન્ય દ્રાક્ષ વિષે આવી વ્યર્થ વાતો કરવાની શી વળી? મેંં પંદર દિવસ વોર્ડ બોય પાસે દ્રાક્ષ મંગાવી હતી. બીજે દિવસે દ્રાક્ષ તો ન લાવી શક્યો બિચારો; પણ દોઢ રૂપિયા માટે કરગરી પડ્યો. આખા સોનગઢમાં ક્યાંય દ્રાક્ષ નથી. દ્રાક્ષ શોધવામાં માણસને ખૂબ મુશ્કેલી પડી હતી. બિચારાની વહુને વિપત આપવાની હતી. એને પિયર વળાવવા આમ તો બાર રૂપિયા જોઈએ પણ દોઢથી શરૂઆત થાય તો બાર પૂરા થાય એમ એની પવિત્ર અભીપ્સા હતી. દ્રાક્ષ ન ખાવાથી લોહી થતું અટકી નહીં જાય અને એ એવી છટાથી કગરી પડ્યો કે, દ્રાક્ષ લાવ્યો હોત તો વધારે ખાટી લાગત. માનવકલ્યાણ અર્થે સમજુ મનુષ્યની લક્ષ્મી વપરાય એમાં જ સોનેરી દ્રાક્ષનો સાચો સ્વાદ સમાયેલો ચે એવું એના દલિત ચહેરા પરથી મને લાગ્યું. એના ગયા પછી છત પર દ્રાક્ષનો માંડવો રચાયો હતો. એ મારે નોંધવું જોઈએ. માનવ સ્વભાવ સ્વાદીલો હોય એવું સમજીને હું પડ્યો રહેલો.

‘તમે કાગળમાં લખેલું કે – ‘ને મારું ચિત્ત દ્રાક્ષ લૂમ જેવી વાતચીત તરફ જતું રહ્યું. નં. ૧૦ ‘હંઅ બોલ’ કહીને હસ્યો.

‘તારે ઘરેણું ખરીદવું હોય તો હું બાપુજીને લખું. આ વાંચીને મારું મન ભરાઈ આવેલું. મને રડતી જોઈને પપ્પાએ પૂછેલું; ‘કેમ રડે છે? એના કંઈ ખરાબ સમાચાર તો નથી? ત્યારે મેં મૂઈએ કહી દીધું કે’ – મિ. ૧૦ ખડખડ હસી પડ્યો. ‘જાવ નથી કહેવાની.’

‘શું કહ્યું’તું તેં? તું ગાંડી છે; વડીલોને આપણી વાતો ન કહેવાય.’

‘તો તમે કેમ લખ્યું નહીં હોય? પપ્પાએ પણ તમારી મશ્કરી કરી.’

‘શું બોલ્યા’તા?’ કાનથી જ માત્ર નહીં. આંખોથી, અંગોથી એને સાંભળવા (તે) ઉત્સુક થયો.

‘મોઢું ધોઈ આવો પહેલાં.’ એ દાડમ કાઢતાં બોલી. ‘પરણ્યા પહેલાં મને ઘરેણાં પહેરાવવાં છે. બહુ ઉતાવળા. પછી જાણે આપવાના જ નહીં હોય.’

હું ખૂબ ચિંતિત છું. દર્દીઓને વારંવાર કસમયે મળવા આવતાં એમનાં સગાસંબંધીઓને મળવા માટેનો કોઈ ચોક્કસ સમય રાખવો જોઈએ. આવી ગોષ્ઠીથી દર્દીને ઊંઘ ન આવે. માનસશાસ્ત્રને લગતો આ પ્રશ્ન છે. આવા અગ્યાની વહાલશરીઓને એમાં સમજ ન પડે. મિ. ૧૦ એને જોઈને હસતો હતો, સ્પુટમના પાત્રમાં જ કોગળા કરી લીધા, ધિસ ઈસ વેરી બેડ, મોં ધોવાની આ સભ્ય રીત ન કહેવાય.

‘આપણે ત્યાં વરસાદ પડ્યો હતો કે?’

નં. ૧૦ ના આ પ્રશ્નથી મારાથી બારીમાં જોવાઈ ગયું. આકાશ ચોખ્ખુંચટ હતું. મેં કલ્પનાદ્રષ્ટિથી દીઠું કે અમરગઢનું આકાશ ભલે ચોખ્ખુંચટ હોય. પણ મારા ગામનું આકાશ વાદળોથી છવાયેલું હશે. બસ આ જ ચિંતા સમગ્ર દુ:ખી માનવને જળોની જેમ વળગેલી છે. મારા ગામમાં મારા પ્રિયજનો કમોસમી વાદળોને જોઈને વ્યાકુળ થઈ ગયાં હશે. ઓચિંતા ચારપાંચ કાળોતરા નાગ બારણાં વચ્ચે ફેણ માંડતા ડોલતા હોય એવું મારી દુ:ખી પત્નીને લાગતું હશે. આંખમાંથી પટપટ દ્રાક્ષના નાના નાના દાણા ખરતા હશે. મા ઘરમાંથી બહાર આવતીક આકાશ ભણી સચિંત નેત્રો માંડતી બબડતી હશે; અલબત્ત, મનમાં શું કરીએ બેટા, ઘઉં ઉચર્યાં છે જ માવઠા નીચે તું એની ચિંતા ન કરતી. એની તબિયત – આ બધુ અઢી મિનિટ લગી મારી ક્ષયગ્રસ્ત આંખમાં એકત્ર થાય છે અને પછીની ક્ષણોમાં તે થરમોમીટર સોડીયમ પાસ, સ્ટ્રેપ્ટોમાઇસીનીન અને પ્રોલાઇપોબની જાય છે. વધે ચે તે બે ત્રણ માખી થઈને વારંવાર સજલ ચહેરા (નેત્ર) પર બણબણે છે. મનમાં મુઠ્ઠીવાળીને મેં ધક્કો માર્યો. ઘેર માવઠું થયું જ નહીં હોય. થયું હોય તો અવશ્ય પત્ર આવે. ઘઉંને નુકશાન થાયને બાને ચિંતા ન થાય એવું બને જ નહીં. મને આધ્યાત્મિક ઊભરો આવ્યો એનું કારણ આગંતુકા શ્રી કૃષ્ણનો ફોટો લાવી છે તે છે.

મેં થોડી ક્ષણો આંખો વાસી દીધી. અર્જુનને કુરુક્ષેત્ર ભૂમિ પર ઉપદેશ આપતા મહાત્મા કૃષ્ણનો એક શ્ર્લોક રટવા લાગ્યો:

વિહાય કામાન્ય: સર્વાન્પુમાશ્ચરતિ નિ:સ્પૃહ,
નિર્મમો નિરહંકાર સ શાંતિમધિગચ્છતિ.

હું નાનો હતો ત્યારથી જ અહંકારી મટી ગયો છું, એટલે એ દોષથી જન્મતી થોડીક અશાંતિ તો ન નથી થતી. પણ બીજાં ચરિતર સ્વાદિષ્ટ ફળની છાલ જેવાં છૂટાં ન પડે એવાં છે. હે મારા કૃષ્ણ પરમાત્મા, આ સોનેટોરિયમમાં સોનેરી વસ્ત્રો તું ફરકાવે છે તે દયા કરીને પાછાં સંકેલી લે. પ્રાર્થના પૂરી કરી આંખો ખોલું છું તો સાંભળું છું:

‘પરમ દિવસે – રાત્રે ઊંઘમાંથી લાગલી ઝબકી ગઈ હતી.’

આ સ્ત્રીએ નિર્મોહી થવું જોઈએ. ત્યાં સુધી એને શાંતિ પ્રાપ્ત નહીં જ થાય. એ દાડમ છુટું કરવામાં મગ્ન થઈ ગઈ. થોડીવાર નથી બોલતી એ જાણે અણગમો થતો હોય એવું મને લાગ્યું. મારી પત્ની કદાચ આવી રીતે કામમાં મગ્ન નથી થતી. એ અત્યારે કદાચ મારા નાના ભાઈ સાથે ખેતર સાચવવા ગઈ હશે. બેય દિયર ભોજાઈ ગમ્મત કરતાં હશે. મારો નાનો ભાઈ એને ઉખાણાં પૂછતો હશે. એક ઉખાણું મને લગતું થઈ જશે ને કદાચ એથી વ્યાકુલ થઈને તેણે બોરડીની ડાળ પર બેઠેલો પોપટ બનાવ્યો હશે. ઘણી વખત દુ:ખી માણસો ન જોવા જેવું જોતાં હોય છે. બીજાની વાત જવા દઉં; મારી જ વાત કરું. બધા દર્દીઓ બગીચામાં બેઠા હતા, સોમો ઘરની વાત કરતાં કરતાં વેપારની વાતે ચડીને રોગની વાત કરતો હતો ત્યારે મેં રામફળી નીચે પડેલું પોસ્ટકાર્ડ સૌને બતાવેલું. આ પોસ્ટકાર્ડ આવી રીતે  રામફળી નીચે ઝાંખરામાં પડ્યું છે તે કોનું હશે વારું? પચી તો અમે ખૂબ હસેલા ખૂબ. મને તો પેટમાં સણકો ઉપડેલો ને મેં પત્ર વાંચેલો, માત્ર મે જ વાતો હેરવી ફેરવીને લખેલી. ચિંતા કરશો નહીં અને કાગળ લખશો. મારી નજર નં. ૧૦ ભણી ગઈ. એ કાંઈ હવે બાબો નથી તે જાતે નખ ન કાપી શકે! કેટલીક સ્ત્રીઓ એવી પણ હોય છે કે લેંઘાનો ચીરો સાંધતાય ‘એને’ ચીડ ચડે. નખ કાપતાં કાપતાં પણ એની જીભ ચાલ્યા કરે છે.

‘તમારા હાથમાં હવે રતાશ આવી ગઈ છે’ મેં નહોતી ઇચ્છા તોય મારા હાથ જોઈ નાખ્યા. ‘બિલકુલ મારા હાથ જેવી જ રતાશ! તમે હસો નહિ તો એક વતા કહું!’ મારા કાન સરવા થઈ ગયા. આ બે જણ ઘઉંના ખેતર વચ્ચે લપાઈને બેઠાં છે.

‘કહે.’

‘મેં બાધા માની છે.’

પેલો ખળખળ હસી પડ્યો. મને ચીડ ચડી. આ સ્ત્રી આવ ઓર્થોડોક્સ છે. દેખાવે મોર્ડન લાગે છે. એના મોંમાંનો ‘બાધા’ શબ્દ ઘઉંના ખેતર વચ્ચે (ન હોય એવા) બાવળિયા જેવો લાગે છે.

‘કોની બાધા રાખી છે?’

‘દાવલશા પીરની.’

‘પીરની’ ફરી પાછો મૂર્ખો હસી પડ્યો. મને સમજાતું નથી આમાં હસવાનું ક્યાં – શું આવ્યું? મારા માસ્તરસાહેબની માએ અંબાજીની બાધા રાખી ત્યારે એવાય થોડું થોડું હસ્યા હતા. પછી કહેતા હતા – ‘મા, મને તો ચાર દિવસથી મટી ગયું. તું બાધા રાખે તે પહેલા.’

‘તમને તદ્દન સારું ન થાય ત્યાં લગી. હું ઘી નહીં ખાઉં. સાજા થાશો ત્યારે પીરના સ્થાનકે લાડવા જમાડીશ.’

મને પેલી વાત સાંભરી ઋણમ કૃત્વા ધૃતમ પિબેત! સ્વાસ્થ્ય ટકાવવા માટે ઘી તો જરૂરી છે. હાઉએવર ધિસ લેડી ઇઝ ઓર્થોડોક્સ. શી હેસ નો કોમન સેન્સ. એ ચપ્પુ ધોવા ગઈ એટલા અવકાશમાં મિ. ૧૦ મારી સાથે વાતે વળગ્યો.

‘સ્ત્રીની જાત બહુ લાગણીશીલ. મેં એને અમસ્તું જ લખ્યું ને એ કષ્ટ વેઠીને પણ દ્રાક્ષ લેતી આવી.’ શિષ્ટતા ખાતર મારે બોલવું પડ્યું:

‘તમે ભાઈ, સદ્દભાગી છો.’

નજીક આવતાં આ સાંભળી ગઈ. તરત જ બોલી:

‘અને હું શું દુર્ભાગી છું?’ નં. ૧૦ને ઉદ્દેશીને કહ્યું,’તમને એકલાને જ સદ્દભાગી કહ્યું ને મને તો એણે કંઈ કહ્યું જ નહીં! હજી કુંવારી છું એટલે?’ ને હસતાં મને પૂછી બેઠી:

‘તમે પરણેલા છો કે કુંવારા?’

આવી રીતે સીધો જ પ્રશ્ન કરવામાં મને તે ગ્રામ્ય લાગી. તોય મેં જો એને ઉત્તર આપ્યો તો મારે અસત્ય નહોતું બોલવું જોઈતું. સભ્ય થઈને પૃચ્છકને બનાવું એમાં વિવેક ન ગણાય. એ એની આદત અને પ્રીતિને લીધે વારંવાર મળવા આવે એનો મારા ચિત્તમાં અંશમાત્ર પ્રતિભાવ ન પડવો જોઈએ. આશરે સવા મિનિટ આ જાતતપાસ ચાલી. મહાન પુરુષની જેમ મેં નિર્દોષ સ્મિત કર્યું. ગૌતમે ફોટામાં પલાંઠો વાળ્યો ચે એમ પલંગમાં બેઠો. સાચી વાત ઉચ્ચારવા મારી જીભ કેમે કરીને તત્પર ન થઈ એનો વિષાદ ચહેરા પર આવ્યો એવું ચિત્તમાં થયું. જ્ઞાની માણસ જો બ્રહ્મની સ્થિતિ પામે તો તેને કદાપિ ઉદ્વેગ નથી થતું એવું વિચારી પ્રયાસ મોકૂફ રાખ્યો. મોકૂફ ન રાખત પણ પેલી સ્ત્રીએ દાડમના દાણા ખાવાનો મને આગ્રહ કર્યો. જેટલી ત્વરાથી હથેલીમાં દાણા પડ્યાં એથી બલકે એથીય બમણી ત્વરાથી ચિત્તમાં સંમોહ થયો. શ્રી કૃષ્ણે અર્જૂનને કહેલું એથી ઊલટું થયું. સંમોહથી સ્મૃતિ નાશ થવાને બદલે સ્મૃતિના દાણાથી ચિત્ત છલકાઈ ગયું. મને ચિંતા થઈ એમ મારે કહેવું જોઈએ. ગઈ કાલના માવઠાની મારા ઘઉં ઉપર માઠી અસર થઈ હશે. મને પત્ર લખવાનું પણ તેઓ વીસરી ગયાં હશે. મને લગતું ઉખાણું બાધેલું ને બાધેલું જીભ પર રહી ગયું હશે.

‘લો દ્રાક્ષ પણ ચાખો.’ ઘરવાળાંએ કાળજીથી ઊભા ઘઉંને કાપી કાપી બચાવી લીધા હોય એવી શાંતિ થઈ. મને એ જ ક્ષણે મારી ભૂલ સુધારવાનું મન થયું, પણ કેમે કરી જીભ ન ઉપડી.

‘તમે કદી બોલતા નથી, આજે બોલ્યા એ સારું થયું. ઓછું બોલે તે સારું જ બોલતા હોય છે. દ્રાક્ષ મેં સાફ કરી. છે.’ હું દાડમ દ્રાક્ષ ખાવા લાગ્યો. મને દૂરનો એક પસ્તાવો થયો. નજીવી બાબતમાં પત્નીને ધુત્કારી કાઢી હતી. દ્રાક્ષ-દાડમ ખાતાં ખાતાં મને શુંય થઈ ગયું કે હું થોડોક લવારો કરી ગયો.

‘મેં આ રીતે કદી દ્રાક્ષ નથી ખાધી. આવી રીતે દાડમમાં લાગણી મને પહેલાં નહોતી મળી. પહેલાં હું ખૂબ દુ:ખી હતો. આ રોગથી મને લેશમાત્ર દુ:ખ નથી થતું કેમકે દ્રાક્ષના દાણામાં તમે મને સુખ થાય તેવું ઔષધ આપ્યું છે.’

બારીમાંથી ઠંડો પવન આવતો હતો. એ પવન મારા ગામની દિશામાંથી આવે છે. બનવાજોગ છે કે બાપુજી બધાંની સાથે બેઠા હોય. ઉંબરની પેલી તરફ લાજ કાઢીને ચિંતનની બેઠી બેઠી આગંતુક સમયની કાળજી લેવાની મનોમન પ્રતિજ્ઞા લેતી હશે. ભીની આંખોમાંથી માવઠું હજી ખસ્તું જ નહિ હોય. અરે, આ શું? આ કેમ ઊભી ઊભી ચૂપચાપ પાલવનો છેડો મોં તરફ લઈને – શું થયું આ બિચારીને? મિ. ૧૦ને બોલવાનું લગીરે ભાન નથી. નજીવી બાબતમાં પત્નીને ધૂત્કારી કાઢવાનો ભાવ બહુ વહેલો આને થયો હશે. આ તો હજીય પાલવના છેડાથી આંખો લૂછે છે! મિ.૧૦ એને કશુંક ચિંતાસ્પદ કહી નાખ્યું હશે.એ વાચાળ કદી રડ્વાની જ નહોતી, તે અત્યારે મચ્છરદાનીનો સળિયો પકડી ઊંચું પણ જોતી નથી. ને વોર્ડના જંગલી માથામારુઓ પૂછાપૂછ કરવાની તૈયારીમાં લાગી ગયા છે. ઠંડો પવન વાતો હોય ત્યારે સૌએ ઓઢીને સૂઈ જવું જોઈએ. બધાને આમ કુતૂહલ ન થવું જોઈએ. જો આ ઘરમાં ઉંબરાની પેલી તરફ એકલી એકલી આંસુ સારતી હોય તો બારસાખ પર ચડતી કીડી પણ ન જાણી શકત.

‘અલ્યા ભાઈ, તમે આને સમજાવો ને,’પાંસળીનું ઓપરેશન કંઈ ગંભીર નથી હોતું. આટલી સમજું થઈને આ-‘

મેં પાંસળીના ઓપરેશનની સરિયામ સફળતા ઉપર પંદર મિનિટ માવઠું ઠલવ્યું. હું સાક્ષાત શ્રી પરમ નરમ પરમાત્મા જ હોઉં એમ તેણે મારા ચહેરાને જોયો. સંતુષ્ટ થતી હોય એમ સ્ટૂલ પર બેઠી. એમે એમ હશે – જે બોલતો નથી તે બોલે તે સારું જ બોલે. ને હું સારું બોલ્યો હતો એમાં શંકા નથી. ગૌતમની છટાથી વાળેલો પલાંઠો ખોલી નાંખ્યો અને હું મિ. ૧૦ ના પલંગ પાસે ગયો. સંકોચ વગર હાથ લંબાવતાં કહ્યું:

‘મને દ્રાક્ષ આપો.’ એ દ્રાક્ષ આપતી હતી ત્યારે મારાથી બોલાઈ ગયું.

‘તમે સાચે જ સદભાગી છો.’

એ હસી પડી.

– રાવજી પટેલ
(‘મમતા’ સામયિકના જુલાઈ ૨૦૧૫ના અંક, ‘અતીતરાગ’ વિભાગમાંથી સાભાર)


આપનો પ્રતિભાવ આપો....

2 thoughts on “સગી – રાવજી પટેલ